Rus Hariciye Nazırı Sazonov hatıralarında diyor ki : "Türkiye savaşa girer girmez bütün Duma üyeleri Boğazlar meselesi ile ilgilenmişlerdir. Ne zaman nüfuzlu birisi ile karşılaşsam, hükumetin niyetinin ne olduğunu sorardı. Tanrı Boğazlar'ı Rusya'nın ulaştırma yolu olarak yaratmıştır..
"Fransa ve İngiltere ile anlaştık. Fakat Orta Doğu meselesinde anlaşamadık. 1914'de kendi başıma karar verdim : İngiltere ve Fransa büyükelçileri ile görüşerek Boğazlar meselesini ortaya atacaktım. Nazırlara da söyleyemedim. Birçoğunun bunu anlayamayacağını biliyordum. Yalnızca Bahriye Nazırı haberli idi.
"Çar dış meselelerle daima ilgili ve bu meselelerde pek anlayışlıydı. Girişimimden memnun olacağına şüphe etmiyordum. Fakat ilk adımda onu da karıştırmak istemedim. Nasıl bir sonuç alacağımı bilmiyordum. Bütün sorumluluk benim olacaktı. Başarısızlığa uğrarsam istifa eder, giderdim. İngilizlere ve Fransızlara da geniş tavizler vermeliydim..
"1914 Ekim ayı sonlarına doğru harekete geçtim. Boğazlar için bir anlaşmaya ister istemez yanaşacaklardı. O zaman İstanbul meselesine pek az dokunduk. Bu şehre uluslararası bir statü vermeye ben de hazırdım. Daha sonra meseleyi Çar'a haber verdiğimde : 'Hayatımın en mesut gününü size borçluyum !' diye büyük bir sevinç gösterdi.."
Bütün 1914-1915 kış mevsimi ilk görüşmelerle geçer. Mart ayına doğru Boğazlar meselesi bir hal tarzı olmak üzere. İngiltere Hükumeti 1 Şubat 1915'te Boğazlar'ı Rusya'ya bırakmaya hazır olduğunu Petrograd büyükelçisi vasıtasıyla bildirir..
Rus şartları şunlardır :
1- Avrupa topraklarında Türk egemenliğine son vermek.
2- Rusya ve Bulgaristan arasında Midye-Enez hattını sınır çekmek.
3- Asya yakasında Sakarya boyunda Türkiye ile sınırlanmak.
4- Boğazlar'daki güvenliği Marmara güney kıyılarından bir parça alarak garanti etmek..
Buna karşı Rusya ; Bulgaristan, Romanya, Türkiye ve Avrupa ticaretinin menfaatlerini gözetleyecek. Bu projede İstanbul şehri yoksa da, şehrin Türklerin elinden alınacağı meydandaydı.
Sazonov, Fransa'yı razı etmesini Paris Büyükelçisi Iswolsky'ye yazar. Fransa hala, Boğazlar'ı tarafsızlaştırma fikrindedir. Sazonov'a göre tarafsızlaştırma hal tarzlarının en kötüsüdür. Rusya, Boğazların, tarafsız olacağına Türkiye'de kalmasını tercih eder. 1915 kışı sonuna doğru Orta Doğu'da yeni gelişmeler olur, Çanakkale Savaşı da başlar.. Müttefikler Boğazlar'ı ve İstanbul'u almak çabasındadırlar. Almanya'nın arkası kesilince savaş çabuk bitirmek ihtimali içinde..
Sazonov der ki :
"Doğru, ama bizim kuvvetlerimizle yapılmasını istemedim. Müttefikler daha az tehlike ile karşılaşarak Makedonya üzerinden Bulgaristan'a yürümeliydiler. Fransa ve İngiltere büyükelçileri Çanakkale seferini bana haber verdikleri zaman : 'Bu seferi size tavsiye edenin ben olmadığımı hatırda tutmanızı isterim' dedim.."
Çanakkale Savaşı sırasında da görüşmeler devam eder. Meselenin daha iyi bir gelişme alması üzerine Sazonov ; Londra ve Paris büyükelçilerine şu telgrafı yollamıştır :
"Olaylardaki son gelişmeler Çar Nicola'yı İstanbul ve Boğazlar meselesinin yüzlerce yıllık Rus isteklerine göre halledilmesi gerektiğine inandırmıştır. İstanbul şehrini, Boğaziçi'nin batı kıyılarını, Marmara Denizi'ni, Çanakkale Boğazı'nı, Midye-Enez hattına kadar Trakya'yı Rusya'ya katmayan hiçbir hal tarzı bizi tatmin edemez. Yine stratejik sebeplerle Boğazlar ve Sakarya arasında ve İzmit Körfezi'nin daha sonra tespit edilecek bir noktasına kadar olan topraklar, Bozcaada ve İmroz adaları da Rusya'ya katılacaktır. Bu bölgelerde İngiltere ve Fransa'nın çıkarlarını koruyacağız. Bu sınırlar dışındaki İngiliz ve Fransız isteklerinde onlarla beraber olacağız !.."
Telgraf varır varmaz, içeriği Fransız ve İngiliz hükumetleri tarafından kabul edilir. 1915 Mart ayında uzlaşma tamamdır. 27 Mart günü İngiltere, İstanbul ve Boğazlar'ın Rusya'ya katılmasını kabul ettiğini bildirir ve şartını ileri sürer : Arabistan mukaddes makamlar bir Müslüman devletin egemenliği altında kalacaktır..
1916 Nisan ayında Küçük Asya toprakları üzerinde de anlaşmaya varılmıştır. İngiltere Mezopotamya'yı, Fransa Suriye ve Kilikya'yı, Rusya Erzurum, Trabzon, Van ve Bitlis vilayetlerini alacaktır. Van'ın güneyindeki Kürt bölgesi de Rusya' ya geçecektir. Harput içinde olan bölge ise Fransa'ya verilecektir..
İngiltere Büyükelçisi 1915 Mart'ının 13'ünde çar tarafından kabul edildiğinde, aralarında şöyle bir konuşma geçiyor :
"- Bana bir haber mi getirdiniz ?"
"- Evet, ben vermekten mesut olduğum kadar, siz de almaktan memnun olacaksınız. Hükumetim İstanbul ve Boğazlar üzerindeki yüzyıllarca yıllık isteklerinizi gerçekleştirmenizi kabul etmiştir. Birkaç küçük şartı var, o kadar !"
Bu küçük şartlar, İran nüfuz bölgesi üzerindedir !..
Yine İngiltere Büyükelçisi Buchanan'ın 7 Kasım 1916'da yazdığı telgrafta deniliyor ki : "Protopopov Stockholm'de Almanya temsilcisi ile görüşmeleri hakkında Çar'a verdiği raporda, aralarında tekli barış yaparlarsa Almanya'nın Lehistan'ı boşaltacağı ve İstanbul'a Rusya'nın yerleşmesine ses çıkarmayacağını bildirmiştir. Bugünkü konuşmamda bunun doğru olup olmadığını Çar'a sordum. İki veya üç raporda bunları gördüğünü, fakat asla kabul etmeyeceğini söyledi.."
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder