Aynalı Çarşı / Çanakkale

1889  yılında  İkinci  Abdülhamid’in  padişahlığı  sırasında, Çanakkale’nin  önde  gelen  Yahudi  ailelerinden  birinin  üyesi  İlya  Halyo  tarafından  inşa  ettirilmiştir. Doğrulanamayan   bir  iddia  ise  çok  daha  önceleri  yapıldığıdır. Evliya  Çelebi’nin   Seyahatnamesinde  Çarşı’dan  söz  edilmektedir. İlya  Halyo  ise  sözkonusu  çarşıyı  onartmış   ve  kullanıma  açmış  olabilir. Çarşı Mart  1915’de  Gelibolu  çıkartması  sırasında    bombardıman  ve  yangınlarla  tahrip  olmuş. 1918-1921  yıllarında  İngilizlerin  Çanakkale’yi  işgali  sırasında, İngilizler  atlarının  barınacağı  mekan  olarak  “Aynalı  Çarşı’yı  uygun  görmüşler  ve  “ahır”  olarak  kullanmışlardır.

1921’den  sonra  bir  dönem, giriş  kapısı  dışında  büyük  ölçüde  yıkık  kalmış  ve  çarşı  olarak  kullanılmamıştır. Resmi  kayıtlarda  bedesten  arsası  olarak  yer  almaktadır. Daha  sonra  arsaya  14  dükkan  inşa  edilmiştir. 1934’de  Yahudilere  yönelik  saldırı  ve  yağma  olayları  sırasında  kapının  üzerinde  yer  alan  kitabe  sıvayla  kapatılmış, 1967  yılında  Sadi  Fenercigil’in  başkanlığında  sırasında temizlenmiş  ve  bugünkü  görünümü  ortaya  çıkmıştır. Aynı  yıl  kadastro  uygulaması  yapılarak  çarşının  krokisi  çizilmiştir.

Aynalı  Çarşı  “Aynalı”  mı ?:

Çarşı  içinde  eskiden  atlar  için  koşum  ve  süs  eşyası  yapan  dükkanlar  yer  alıyordu. “Ayna”  denilen  “at  gözlüklerinin”  çarşıda  satılmasından  dolayı  bir  tür  benzetme  olarak  “Aynalı  Çarşı”  adının  kullanılmakta  olduğu  sanılmaktadır. Bu  durumda  bugün  mevcut  çarşının  girişine  yerleştirilen  büyük  boy  aynalarının  Çarşı'nın  özgün  yapısıyla  ilgisi  bulunmamaktadır. (Bir Çanakkaleli olarak utanarak söylemem gerekir ki bende neden "Aynalı Çarşı" denildiğini bilmiyordum. Neden böyle dendiğini okuduğum zamanda girişe yerleştirilen aynalar anlamsız, hatta komik geldi bana...)

Aynalı Çarşı Türküsünün kökeni:

“Çanakkale  içinde  Aynalı  Çarşı

Ana  ben  gidiyom, düşmana  karşı...”

Türküyü  ilk  kez  Çanakkale  Savaşlarına  katılan  Kastamonulu  bir  askerin  söylediği  bilinmektedir. Buradan  daha  Birinci  Dünya  Savaşı  sırasında  “Aynalı  Çarşı”  olarak  anıldığı  anlaşılabilir.

Kitabe :  Çarşı  Caddesi  üzerinden  yürüyerek  Aynalı  Çarşı  yönüne  ilerlendiğinde  Çarşının  giriş  kapısının  üzerinde  yer  alan  beyaz  mermer  kitabe  gelenleri  karşılar. Üst  iki  satırı  “talik”  yazı  tarzındadır. Sol  alt  köşede  İbranice  yazı  yer  almaktadır.

Kitabe de:

Birinci  satır : Sultan-ı  mâ  adelet-i  unvan-ül  Gazi  Abdülhamid-i  Sani  Efendimiz      Hazretlerinin  saye-i  ihsaniye-i

İkinci  satır : Eser-i  gayret-i  perverde  tebaa-i  sadıka-i  Müseviyye’sinden İlya  Halyo  bendelerinin  yaptırdığı  çarşı-yı  dil-nişindir.

Sene  Hicri  Muharrem   1307 (1889)
Türkçesi :

Birinci  satır : Adaletliliği  ile  tanınan  Sultan  Gazi  İkinci  Abdülhamid  Efendimiz  Hazretlerinin  lütuf  ve  sahip  çıkmalarıyla. 

İkinci  satır : Kendilerine   bağlı, Musevi  uyruğundan  İlya  Halyo  kullarının  çabalarıyla  yaptırılmış  ve  gönülde  yer  tuta(cak)n  çarşıdır. Yıl  Hicri  Muharrem  1307  (Kasım-Aralık  1889) denilmektedir.

Eski  Çarşının  Yapısal  Özellikleri :

Çarşının  özgün  durumuna  ilişkin  kayıtlar  incelendiğinde  tipik  bir  arasta özelliği  gösterdiği  ve İstanbul’daki  Mısır  Çarşısı’nın  “minyatürü”  olduğu  anlaşılmaktadır. Birinci  Dünya  Savaşındaki bombardıman öncesinde, üzerinin küçük kubbelerden oluştuğu, kimi  kubbelerde  yer  alan  -hamamlardakine  benzer  biçimde- çokgen  köşeli  pencerelerle  doğal  aydınlatmanın  sağlandığı  belirtilmektedir. Elde edilen  en  eski  tarihli  (1960-1961) Aynalı  Çarşı  fotoğrafından  anlaşıldığına  göre  Çarşının üzerinin  daha  sonra  açık  hale  geldiği    ve  1967’deki  onarım  sırasında  bugünkü  çatısının  yapıldığı  anlaşılmıştır. Çarşının  ilk  zamanlarda  bugünkü  durumunda  olduğu  kadar  uzun  olmadığı  ve  kapısından  itibaren  14  dükkanı  kapsayan  “Bedesten  arsası”  olarak  5  Şubat  1946  tarihli  tapu  kayıtların   da  yer  aldığı  görülmektedir.

          

Şimdiki Çarşının Yapısal Özellikleri : 
Restorasyon  Projesi  Prof. Dr. Ümit  Serdaroğlu  tarafından  çizilmiş  ve  Edirne  Kültür  Tabiat  Varlıklarını  Koruma  Kurulunun  01.06.2000  tarih  ve  6134  sayılı  kararı  ile  onaylanmıştır. Tek  katlı, betonarme  bir  iskelet  üzerine  50  adet  dükkan, wc, güvenlik  ve  çay  ocağı  projelendirilmiştir. Çarşıya  giriş  mevcut  durumuna  uygun  olarak  dört  yönden  sağlanmaktadır. Ana  giriş  kapısı, vitraylar  ve  kitabe  aslına  uygun  olarak  korunmuştur. Diğer  giriş  kapıları  ana  kapıya  benzer  şekilde  kemerli  ve  vitraylı  olarak  yapılmıştır. Giriş  koridorları  genişlikleri  ve  işlevleriyle  kullanımlarını  sürdürmektedir. Dükkanlar  15-30m2  arası  değişen  alan  büyüklüklerinde, mevcut  dükkan  büyüklüklerine  göre  projelendirilmiştir. Kemerli  giriş  kapıları  ile  dükkanlara  girilmektedir. Kapılarda  ahşap  doğrama  çerçeve, kemer  ve  sütunlarda  ise  Assos  taşı  kullanılmıştır. Koridorlar  ve  dükkanların  zemini  doğal  taşla kaplanmıştır. proje kapsamında Çanakkale Belediyesince başlatılan inşaat çalışmaları  2007 yılı Mayıs ayında  tamamlanmıştır .Çarşının  özgün  mimarisinden  günümüze  ulaşan  giriş  kapısı  ve  kitabesidir. 

(Türküsü bile olan Aynalı Çarşı'nın şu anda Kemer, Antalya vs. gibi yerlerde sıkça rastlayacağımız turistik çarşılardan hiçbir farkı yok ne yazık ki. Çarşıda bir iki dükkanda bulabileceğiniz asker şapkaları dışında satılan tüm ürünler Çin, Endonezya vs. gibi ülkelerden gelen ve hiçbir özelliği olmayan şeyler...)