Didim, Apollon Tapınağı

Apollo, Zeus ve Leto'nun oğlu, ay tanrıçası Selen'in yerini alan avcı tanrıça Artemis'in okçu kardeşi. İtalya'ya Anadolu'dan gittikleri DNA araştırmaları ile kanıtlanan Etrüsk mitolojisinde Apulu. Antik çağlarda genç erkeklerin idolü; tıp, şifa, bilim ve ışığın sembolü.
İsmini bir Anadolu tanrısından, Arslan Baba, ya da Işık Baba anlamına gelen Appaliunas'dan, Hitit ve Hurri tanrısı Aplu'dan almış olabilir. Efsaneler efsaneleri doğurur. Göçlerle, savaşlarla, ticaret yollarıyla yayılır. Aplu'nun "Enlil'in oğlu" anlamına gelen Aplu Enlil'den, yani diğer adıyla Akad tanrısı Nergal'den dönüşmüş olması muhtemel. Nergal ise Babil güneş tanrısı Şamaş'la ilişkili... Homer, Truva savaşında Apollo'yu Aka'lara karşı Truva'lıların yanında tasvir eder.
Delfi'de olduğu gibi Ege'nin çeşitli yerlerinde kâhinlerin, şifacıların, rahiplerin, hekimlerin insanların çeşitli dertlerine çareler buldukları Apollo tapınakları vardı. Bunlardan en eskisi Didim'deki Didymaion'dur. Buradaki rahipler tapınaktaki şifalı bir su kaynağından içerek ilham alırlardı.

Didim ilçesinin ilk yerleşim izleri Neolitik Devre (M.Ö. 8000) uzanır. M.Ö. 16. yüzyılda Miken, Giritliler ve daha sonra da Aka kolonilerinin varlığı görülür.
Milet'in kutsal kapısından başlayan kutsal yol güneye doğru genellikle kıyı boyundan giderek, Didyma'nın Panormos adlı limanına ulaşıyordu. Oradan güneye doğru devam ediyor ve Didymida tapınağın kuzeydoğusunda adak ve sunu terasının önünde son buluyordu. Kutsal yolun Didyma'ya ulaşan son kesiminde, her iki yanda oturur vaziyette insan heykelleri ile yatar durumda aslan heykelleri bulunuyordu.

Didymaion Arkaik Dönem'de yaklaşık olarak yüz yıl boyunca Branchidier adı ile bilinen bir rahip ailesinin yönetiminde çok büyük üne kavuşmuştur. M.Ö. 600 tarihlerinde Mısır Kralı Necho ve daha sonra Croesus, Didymaion'a armağanlar sunmuşlardır. Bodrumlu tarihçi Herodotus'a göre Lydia'nın meşhur zengin Kralı Krezüs (Croesus), Didyma Tapınağı'na, Delphi'ye gönderdiği altından sunuların ağırlığında ve onların benzeri eserler göndermişti.

2. yüzyılın sonlarında yaşamış ünlü Lidya'lı gezgin ve coğrafyacı Pausanias, Didyma'daki Apollon ve Efes'deki Artemis kutsal yerlerinin ilk İon yerleşmesinden daha eski olduğunu söyler. Didyma Tapınağı'nda M.Ö. 500 yıllarında kült heykeli olarak yer alan ve elinde bir geyik tutan Apollon Philesios'un heykel tipi, Hitit-Anadolu geleneğiyle ilişkilidir.

Krezüs, Apollo, tapınak kâhinleri demişken... Bodrum'lu Herodot anlatıyor: Büyük bir uygarlığı yeryüzünden sileceksin...

Fotoğraflar: Nurten Yağcıoğlu